“పుస్తక ప్రచురణ ఎలాంటిదంటే, ఖాళీ సీసాలో కరెన్సీ నోటును కుక్కి, ఆ సీసాని సముద్రంలోకి విసిరేయడం లాంటిది. అలాంటి సీసాలు చాలామట్టుకు కడలిలో ములిగి పోవచ్చు. సుడిగుండాల్లో చిక్కుకుపోవచ్చు; కానీ, కొన్ని కచ్చితంగా తీరానికి కొట్టుకువస్తాయి! వాటిని ఎవరో ఒకరు అందుకుని వుంటారు; మెచ్చుకునే వుంటారు!” అన్నారు మార్గరెట్ యాటవుడ్. పుస్తక ప్రచురణ రంగం గురించి ఏ కొంచెం తెలిసిన వ్యక్తికయినా ఆమె మాటల్లోని సామంజస్యం తేలిగ్గానే బోధపడుతుంది. ఇక అదే రంగంలో అర్ధ శతాబ్ది ములిగితేలిన పీపీసీ జోషీ గారికి ఇంత చిన్న విషయం తెలియకుండా ఉంటుందా? అయినా, జోషీ అదే రంగంలో అన్నేళ్లు గడపడం చూస్తే ఓ విషయం తెలిసివస్తుంది. ఆయన నీటి వాలుకు కొట్టుకు పోయే పిత్తపరిగ కాదు- ఏటికి ఎదురీదే పులస చేప అని!
జోషీ గారి కన్నుమూత గురించి వాళ్ళ అమ్మాయి మృణాళిని మెసేజ్ చూడగానే నా మనసులో కదిలిన భావాలివి. మే 26న, హైదరాబాద్ లో కన్నుమూసిన పేరేప పూరణ్ చంద్ జోషీ, సహస్ర చంద్ర దర్శనం చేసినట్లు లేరు కానీ, కొన్నివేలమంది సూర్యుళ్లను కళ్లారా దర్శించారు. వాళ్లలో కన్నతండ్రి, కమ్యూనిస్టు అమర వీరుడు, పేరేప మృత్యుంజయుడు మొదలుకుని, సుందరయ్య-రాజేశ్వరరావు-నీలం రాజశేఖర రెడ్డి- తదితర జాతీయ స్థాయి కమ్యూనిస్ట్ నాయకులే కాదు; ఉద్దరాజు రామం- మాణిక్యాంబ దంపతులు, సంకు అప్పారావు – లక్ష్మీకాంతమ్మ దంపతులు, ఎం.వీ.యెన్ కపర్దీ – శేషమ్మ దంపతులు లాంటి “కమ్యూనిస్ట్ కుటుంబాల” పెద్దలతోనూ జోషీ సన్నిహితంగా పెరిగారు. కమ్యూనిస్టు పార్టీలోనూ, పార్టీ తోనూ నడిచిన మేధావులు ఎందరితోనో జోషీ ఆత్మీయమయిన అనుబంధాలు పెంచుకున్నారు. దశాబ్దాలపాటు బూదరాజు రాధాకృష్ణ, వకుళాభరణం రామకృష్ణ, సి.రాఘవాచారి, ఏటుకూరి ప్రసాద్ లాంటి ప్రగతిశీల చింతకులతో కూడా జోషీ కలిసి పనిచేసారు. వాస్తవానికి ఆ రోజుల్లోకమ్యూనిస్టు పార్టీయే ఓ పే…ద్ద కుటుంబంగా ఉండేది. జోషీ లాంటి వాళ్ళు ఆ కుటుంబ వటవృక్షం నీడలో పుట్టి-పెరిగి, మనసారా దాన్ని ప్రేమించి -చివర్లో దాన్ని మిస్ అయ్యి- మనల్ని వదిలి వెళ్లిపోయారు.
జోషీని ఒక్కసారి చూసినవాళ్లు కడదాకా గుర్తుపెట్టుకుంటారు. నిర్మలమయిన ఆయన చిరునవ్వు చూసిన క్షణంలోనే స్నేహ సేతువును నిర్మిస్తుంది. ఆయన పలకరింపు, భుజంమీద వేసిన బాల్యస్నేహితుడి చెయ్యిలా అనిపిస్తుంది. జోషీ మనతో పంచుకునే ఘాటైన ఛార్మ్స్ సిగరెట్టూ కూడా కమ్మగా అనిపిస్తుంది అదేమిటో మరి! దానికి తగినట్లే ఉంటుంది జోషీ భాషణం కూడా. ఆయన వ్యాకరణం లో ఉన్నది ఒకటే విభక్తి- సంబోధనా ప్రథమా విభక్తి! (ఓయీ, ఓరీ, ఓసీ!) తనకన్నా పాతికేళ్ళు పెద్దవాళ్ళని, ఇరవయ్యేళ్లు చిన్నవాళ్ళనీ కూడా పరిచయమయిన ఉత్తరక్షణంలోనే ” ఏరా, ఒరే” అనగలిగిన చనువు జోషీలో తప్ప అన్యత్ర దుర్లభమనే చెప్పాలి. ప్రజాఉద్యమాల నేపథ్యం ఏమాత్రం లేని వాళ్లకు జోషీది అతి చనువు అనిపించ వచ్చు. కానీ మనపట్ల ఆయన తీసుకునే జాగ్రత్త పేరెంటల్ కేర్ కు ఒక్క డిగ్రీ మాత్రమే తక్కువగా ఉంటుంది! అలాంటి మనిషి మనల్ని చనువుగా పిలవడం పెద్ద అభ్యంతరం కాకుండా పోవడంలో వింతేముంది?
పుస్తకాలతో సావాసం జోషీకి -దాదాపు- బాల్యక్రీడ లాంటిది. హైదరాబాద్ లోని న్యూ సైన్స్ కాలేజీలో లెక్చరర్ గా చేసే, జోషీ విచిత్రమయిన పరిస్థితుల్లో ప్రచురణ రంగంలో ప్రవేశించారు. ఆయనకి అక్షరాలా సహధర్మచారిణిగా ఉన్న మా వదినమ్మ లలిత గారు నేషనల్ బుక్ ట్రస్ట్ లో బాధ్యత కలిగిన పదవిలో సేవ చేశారు. విశాలాంధ్ర పబ్లిషింగ్ హౌస్ జనరల్ మేనేజర్ గా ఉండే రోజుల్లో జోషీ ఆ సంస్థలో కొత్త ప్రయోగాలు చేశారు. నవలల పోటీ లాంటి ఆలోచన జోషీ నుంచి తప్ప ఇతరుల నుంచి ఆశించలేం! ఆ ప్రయోగం, మరింత విజయవంతం అయివుండాల్సిందని నా లాంటివాళ్లు కోరుకోవడంలో తప్పేముంది?. అయితే కోరికలన్నీ అలా చులాగ్గా తీరిపోతాయా?
“ప్రాచీ” ప్రచురణ సంస్థ జోషీ జీవితంలో మూలమలుపు లాంటిది. ఎన్నెన్నో ప్రాచీన నిఘంటువులనూ, పదకోశాలనూ తిరిగి వెలుగులోకి తీసుకొచ్చిన “ప్రాచీ” గొప్ప సాహిత్య పరిచయ గ్రంథాలనూ వెలువరించింది. పంచాగ్నుల ఆదినారాయణ శాస్త్రి రాసిన “ప్రాకృత గ్రంథ కర్తలూ, ప్రజాసేవానూ” లాంటి అరుదయిన క్లాసిక్స్ ను ప్రాచీ పునర్ముద్రించింది. పద్య రచన గురించీ, సమస్యా పూరణల గురించీ బూదరాజు మేష్టారు రాసిన చిరు పొత్తాలు ప్రాచీ విశిష్టతను చాటి చెప్తున్నాయి. ఆ సంస్థ యజమాని అభిరుచికి, సంస్కారానికి మాత్రమే కాకుండా సాహిత్యంలో ఆయనకున్న ప్రవేశానికి కూడా ఈ గ్రంథాలు అద్దంపడుతున్నాయి.
రాజ్ బహదూర్ గౌడ్ రాసిన వ్యాసాలన్నీ కూర్చి రాండమ్ రైటింగ్స్ అనే పుస్తకం వెయ్యడం ఒక్క జోషీకి చెల్లింది. అలాగే కే ఎల్ మహేంద్ర పుస్తకం కూడా మరొకరి వల్ల అయ్యే పని కాదు. వాళ్ళతో జోషీ స్నేహం ఆ పుస్తకాల పుటల్లోంచి సువాసనలు వెదజల్లుతూనే ఉంటుంది.
బుక్ సెల్లర్ గా జోషీ ఏ పాటి విజయం సాధించారో నాకు నిజంగానే తెలీదు. వామపక్ష సాహిత్య ప్రచురణ కర్తగానూ, అరుదయిన గ్రంథాల పునర్ ముద్రాపకుడిగానూ ఆయన పేరు పదికాలాల పాటు నిలిచి ఉంటుందని మాత్రం నాకు కచ్చితంగా తెలుసు.
– మందలపర్తి కిషోర్
ఎల్లో జర్నలిజం నడుమ జాతీయ పత్రికా దినోత్సవం…పత్రికా స్వేచ్ఛ ఒక భ్రమ